"იქ, სადაც ცხოველებს თაყვანს სცემენ, ადამიანებს მსხვერპლად სწირავენ."

— გილბერთ ქის ჩესთერთონი

არსებობს ცხოველთა დაცვის ორი ერთმანეთთან დაპირისპირებული ხედვა: ცხოველთა კეთილდღეობის და ცხოველთა უფლებების. ცხოველთა კეთილდღეობის მომხრეები თვლიან, რომ ცხოველის მოკვლა მისაღებია, თუკი ამას განსაკუთრებული სისასტიკით არ ვაკეთებთ, ან, კიდევ, თუკი ამით ადამიანები სარგებელს ღებულობენ. ამავე დროს, ცხოველთა უფლებების მომხრეები თვლიან, რომ ცხოველის მოკვლა თითქმის არასდროსაა მისაღები და ცხოველებს იგივე ბაზისური უფლებები აქვთ, რაც ადამიანს. ცხოველთა კეთილდღეობის მომხრეების აზრით, ცხოველთა მიმართ სისასტიკე იმიტომ არის გაუმართლებელი და მიუღებელი, რომ ცხოველების მიმართ სასტიკი ადამიანი მიდრეკილია, ადამიანებსაც იგივენაირად მოექცეს. ცხოველთა უფლებების მომხრეების აზრით, ცხოველის სიცოცხლე თავისთავადაა ღირებული. 

ლიბერტარიანული თვალსაზრისით, ცხოველებს უფლებები არ გააჩნიათ, რადგან მათ არც ვალდებულებები აქვთ. მაგალითად, დათვს უფლება არ აქვს, რომ არ მოინადირო და არ შეჭამო, რადგან მას არც იმის მოვალეობა გააჩნია, რომ შენ არ დაგესხას თავს და არ შეგჭამოს. უფლებები და მოვალეობები მხოლოდ ადამიანს შეიძლება გააჩნდეს, მისი  აზროვნების განსაკუთრებული უნარიდან გამომდინარე, რაც რაციონალური მსჯელობის და, ამდენად, სწორის და მცდარის ერთმანეთისგან გარჩევის უნარში გამოიხატება. უფლებები და ვალდებულებები  ერთმანეთზეა მიბმული: თუკი მეორის შესრულება არ შეგიძლია, ვერც პირველით იქნები აღჭურვილი. რადგან ცხოველებს პასუხისმგებლობის არსის გააზრება არ შეუძლიათ, მათ ვერც უფლებები ექნებათ. სწორედ ამიტომ გამოიყურებოდა წარსულში ასე სასაცილოდ ცხოველების გასამართლება მათ მიერ ჩადენილი "დანაშაულების" გამო.

"უდაოდ, აბსურდია იმის თქმა, რომ მგელი "ბოროტია" რადგან იგი კრავების, ვარიების, და ა.შ. შთანთქმით და მათ "წინააღმდეგ აგრესიით" არსებობს. მგელი ბოროტი არსება არ არის, რომელიც სხვა სახეობების "წინააღმდეგ აგრესიას" ახორციელებს; ის, ადამიანის მსგავსად, უბრალოდ, საკუთარი გადარჩენის ბუნებრივ წესს მისდევს. ზუსტად ისევე აბსურდულია იმის თქმა, რომ ადამიანები ძროხების და მგლების "წინააღმდეგ აგრესიას" ახორციელებენ, როგორც იმის თქმა, რომ მგლები ახორციელებენ ცხვრების "წინააღმდეგ აგრესიას". შემდეგ, თუკი მგელი ადამიანს დაესხმება თავს და ადამიანი მას მოკლავს, აბსურდული იქნება როგორც იმის თქმა, რომ მგელი "ბოროტი აგრესორი" იყო, ასევე იმის თქმაც, რომ მგელი მისი "დანაშაულის" გამო "დაისაჯა" - მაგრამ ცხოველებზე ბუნებრივი უფლებების ეთიკის განვრცობას სწორედ ასეთი შედეგი ექნება." 
— მარი ნიუტონ როთბარდი 

ცხოველებისთვის იგივე ან, თუნდაც, მსგავსი უფლებების მინიჭების მოთხოვნა, რაც ადამიანს აქვს, ადამიანის დეჰუმანიზაციას უფრო ემსახურება, ვიდრე - ცხოველების ჰუმანიზაციას. თუკი ცხოველს ადამიანის უფლებებს ცალმხრივად მივანიჭებთ, მაშინ შეიქმნება აბსურდული სიტუაცია, როცა ცხოველს ადამიანის უფლებები ადამიანის მოვალეობების გარეშე აქვს, ხოლო ადამიანი საკუთარ უნიკალურობას, უფლებრივი თვალსაზრისით, დაკარგავს და ცხოველებს გაუთანაბრდება. საბოლოოდ, ეს იქამდე მიგვიყვანს, რომ ადამიანებზე ვიძალადებთ, მათი დასჯის მიზნით, თუკი ჩავთვლით, რომ ისინი ცხოველებზე "ძალადობენ". სხვა სიტყვებით, ცხოველებისთვის ადამიანის უფლებების მინიჭება თავად ადამიანის უფლებებს არღვევს. 

ეს არ ნიშნავს, რომ ცხოველების მიმართ სასტიკი მოპყრობა მისაღები და გამართლებულია, მაგრამ აქ ისმის კითხვა: რა არის ცხოველისადმი სასტიკი მოპყრობა? ეს საკამათო საკითხია, რადგან თითქმის ყველაფერი, რასაც ადამიანები ცხოველებს ვუკეთებთ, სასტიკ მოპყრობად შეიძლება განვიხილოთ, იქიდან გამომდინარე, რომ თუკი უდანაშაულო ადამიანს მოვექცეოდით ასე, ეს სისასტიკე იქნებოდა. 

მაგალითად, ცხოველისადმი სასტიკ მოპყრობად შეიძლება მივიჩნიოთ მაიმუნის გაწრთვნა ცირკში ტრიუკების შესრულების მიზნით, ვეფხვის გალიაში ან ვოლიერში გამომწყვდევა ზოოპარკში მისი გამოფენის მიზნით, ღორის დაკვლა მისი შეჭმის მიზნით, ძროხის წველა რძის პროდუქტების მირთმევის მიზნით, მელიის მოკვლა და გატყავება მისი ქურქის ჩაცმის მიზნით, ცხენზე შეჯდომა მისი ჭენების მიზნით, ზღვის გოჭზე ექსპერიმენტის ჩატარება ახალი წამლის გამოგონების მიზნით, ძაღლის კასტრაცია მისი სექსუალური ქცევის დათრგუნვის მიზნით, და ა.შ. 

სხვადასხვა ადამიანს შეიძლება ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული წარმოდგენა ჰქონდეს იმის შესახებ, თუ რა არის ცხოველისადმი სასტიკი მოპყრობა. ზოგიერთი ადამიანი თვლის, რომ ცხოველისადმი მოპყრობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ჩავთვალოთ სისასტიკედ, თუკი ამ აქტს რაიმე პრაქტიკული დანიშნულება არა აქვს მიზნად, ანუ, თუკი ცხოველის ტანჯვა თავად ტანჯვის  მიზნით ხდება. ერთი და იგივე ადამიანი შეიძლება თვლიდეს, რომ, მაგალითად, ცხვრის დაკვლა მისი შეჭმის მიზნით ცხოველისადმი სასტიკი მოპყრობა არ არის, ხოლო სპილოს გაწვრთნა ცირკში ტრიუკების შესრულების მიზნით ცხოველისადმი სასტიკი მოპყრობაა, თუმცა, გაუგებარია, რატომ არის ცხოველის შეჭმა მისი პრაქტიკული დანიშნულება, ხოლო მის მიერ ტრიუკების შესრულება - არა. კიდევ სხვა ადამიანი შეიძლება თვლიდეს, რომ ღორის ერთი მეთოდით დაკვლა მისდამი სასტიკი მოპყრობა არ არის, ხოლო მეორე მეთოდით დაკვლა - სასტიკი მოპყრობაა. 

ამას გარდა, ერთსა და იმავე ადამიანს შეიძლება სრულიად განსხვავებული დამოკიდებულება ჰქონდეს სხვადასხვა სახეობის ცხოველის მიმართ. კერძოდ, იგი შეიძლება მწერებს ან ქვეწარმავლებს ისეთ ცხოველებად საერთოდ არ აღიქვამდეს, რომლებსაც უნდა ვიცავდეთ, და თვით ძუძუმწოვართა შორისაც კი, მაგალითად, ძაღლს  ბევრად უფრო მეტად იცავდეს, ვიდრე ღორს, მიუხედავად იმისა, რომ ამ უკანასკნელის ინტელექტი ძაღლის ინტელექტზე დაბალი არ არის. ასეთი მიდგომა ე.წ.  სპეცისიზმის ერთ-ერთ გამოვლინებას წარმოადგენს და ის ერთი სახეობის წევრების  მეორე სახეობის წევრებზე უფრო მნიშვნელოვნად მიჩნევას გულისხმობს, ან, სხვა სიტყვებით, ცოცხალი არსების ღირებულების განსაზღვრას იმის მიხედვით, თუ რომელ სახეობას ეკუთვნის იგი. თუკი "ცხოველთა უფლების" თეორიას ყველა ცოცხალ ორგანიზმზე განვავრცობდით, ბაქტერიების და მცენარეების ჩათვლით, ადამიანთა მოდგმა სწრაფად გადაშენდებოდა, მაგრამ ამ თეორიის შეზღუდულ განვრცობასაც კი დიდი ზიანის მოტანა შეუძლია. 

ყველა ეს მაგალითი აშკარად მიუთითებს იმაზე, თუ როგორი არბიტრარულია ადამიანების მიდგომა ამ საკითხისადმი. ის, თუ რა უნდა ჩაითვალოს ცხოველისადმი სასტიკ მოპყრობად, საზოგადოებრივი შეთანხმების საგანია. თუკი საზოგადოება თანხმდება, რომ მოცემულ შემთხვევაში მართლაც აქვს ცხოველისადმი სასტიკ მოპყრობას ადგილი, ისმის კითხვა, უნდა ხდებოდეს თუ არა ასეთი მოპყრობის აღკვეთა და თუკი უნდა ხდებოდეს, როგორ?  მაგალითად, თუკი მე არ მომწონს, რომ მაიმუნებს ცირკში ტრიუკების შესრულების მიზნით ურტყამენ, შეიძლება ან საერთოდ არ წავიდე მოცემულ ცირკში და სხვებსაც ამისკენ მოვუწოდო, ან მოვითხოვო, რომ ცირკში ცხოველების გამოყვანა აკრძალული იყოს. ამათგან პირველი კერძო საკუთრების უფლების შელახვას არ ახდენს, ხოლო მეორე - ახდენს. 

თუკი ცირკს ცხოველებისადმი სასტიკი მოპყრობის პროტესტის გამო მომხმარებლები აღარ ეყოლება, მაშინ ის გაკოტრდება და ცხოველების მიმართ სასტიკი მოპყრობაც შეწყდება, ან, კიდევ, ცირკი იძულებული გახდება, რომ წარმოდგენის მოსაწყობად ცხოველები საერთოდ აღარ გამოიყენოს. იგივე შეიძლება ითქვას ზოოპარკზეც, რომელსაც, ზოგჯერ, ცხოველების სატუსაღოს ეძახიან ხოლმე. თუკი ზოოპარკებს მნახველები აღარ ეყოლებათ და აღარც მთავრობები  მოახდენენ მათ დაფინანსებას გადასახადების გადამხდელთა ფულით, მაშინ ისინი არსებობას თავისთავად შეწყვეტენ. იგივე ლოგიკა მიესადაგება ცხოველებზე ექსპერიმენტების ჩატარებას ფარმაცევტული და პარფიუმერული პროდუქტების წარმოების მიზნით; ცხოველების სავალალო პირობებში გაზრდას, გარემოსთვის ზიანი მიყენებით, მათგან ხორცის ან ტყავის მიღების მიზნით; და ა.შ. მომხმარებლის მიერ გაკეთებული არჩევანი მწარმოებლის ქცევას განაპირობებს. 

მეორე მხრივ, ცხოველებისადმი სასტიკი მოპყრობის  აკრძალვა იშვიათად იძლევა სასურველ შედეგს. მაგალითად, თუკი სახელმწიფო ნიანგების გატყავებას და მათი ტყავისგან ჩანთების წარმოებას აკრძალავს, ეს ბიზნესი, შესაძლოა, არალეგალური გახდეს, შესაბამისი ნეგატიური შედეგებით. ბევრი სახეობა, ბრაკონიერების აქტივობის შედეგად, მხოლოდ იმიტომ გადაშენდა, ან, იმიტომ იმყოფება გადაშენების პირას, რომ ამ ცხოველების მოშენებას, მათგან რაიმე სარგებლის მიღების მიზნით, სახელმწიფო კრძალავდა ან კრძალავს, და, პირიქით, სადაც მოგების მიღების მიზნით რომელიმე სახეობის მოშენება ნებადართულია, იქ ადამიანებს ეს ცხოველი კერძო საკუთრებაში ჰყავთ და მის გამრავლებაზე ზრუნავენ.  

თუკი ცხოველი ჩემი კერძო საკუთრებაა და თუკი უფლება არ მაქვს, რომ ჩემს საკუთრებას ისე მოვექცე, როგორც მსურს, ე.ი. ჩემი საკუთრების უფლება შეზღუდულია. თუკი ცხოველი ჩემი საკუთრებაა და ვინმე მას ჩემი ნებართვის გარეშე აყენებს ზიანს, ე.ი. ჩემი საკუთრების უფლება ილახება და მე უფლება მაქვს, რომ ამისთვის ამ ადამიანს პასუხი მოვთხოვო. 

თუკი ცხოველი საერთო საკუთრებაა, მოსალოდნელია, რომ ე.წ. საერთოობის ტრაგედიის ფენომენი წარმოიშვას, რაც იმას ნიშნავს, რომ საკუთარი ინტერესის მიხედვით მოქმედი ინდივიდუალური მომხმარებლები საზიარო რესურსების სხვების ხარჯზე მოხმარების, გამოფიტვის და გაფუჭების გზით ყველა მომხმარებლის საერთო სიკეთის საწინააღმდეგოდ იქცევიან. აშკარაა, რომ აქედან გამოსავალი ყოველგვარი უძრავი ქონების პრივატიზაციაში მდგომარეობს, მასზე არსებულ ცხოველებთან ერთად. გარემოს საუკეთესო დამცველი კერძო საკუთრების უფლებაა, რადგან ადამიანები იმას უვლიან და უფრთხილდებიან, რაც მათ საკუთრებაშია. 

მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე ინდუსტრიულმა ფერმებმა ცხოველებისგან საკვების და ტანისამოსის წარმოება მკვეთრად გააიაფეს და, ამ გზით, სულ უფრო მზარდი რაოდენობით ადამიანის გამოკვება და ჩაცმა-დახურვა გახადეს შესაძლებელი, დღეს უამრავი ადამიანი გამოთქვამს უკმაყოფილებას იმის გამო, თუ როგორ პირობებში იმყოფებიან ამ ფერმებში ცხოველები. აქ ისმის კითხვა: რა უფრო სასურველია - მთელი სახეობის გადარჩენაში და გამრავლებაში გამოხატული კოლექტიური ევოლუციური წარმატება, თუ ინდივიდუალური ცხოველის  გათავისუფლება ტანჯვისგან? 

"რაც ფერმის მოშინაურებული ცხოველების არსებობას განსაკუთრებად სასტიკად აქცევს არის არა მხოლოდ ის, თუ როგორ კვდებიან ისინი, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, ის, თუ როგორ ცხოვრობენ ისინი. ფერმის ცხოველების მდგომარეობა ორი კონკურენტული  ფაქტორის მიერ ყალიბდება: ერთი მხრივ, ადამიანებს სურთ ხორცი, რძე, კვერცხი, ტყავი, და ცხოველების კუნთების ძალა და მათ მიერ გართობა; მეორე მხრივ, ადამიანებმა ფერმის ცხოველების გახანგრძლივებული გადარჩენა და რეპროდუქცია უნდა უზრუნველყონ. თეორიულად, ამან ცხოველები განსაკუთრებული სისასტიკისგან უნდა დაიცვას. თუკი ფერმერი ძროხას წველის მისთვის საკვების და წყლის მიწოდების გარეშე, რძის პროდუქცია შემცირდება და თავად ძროხაც მალე მოკვდება. 

სამწუხაროდ, ადამიანებს სხვა გზებით შეუძლიათ ფერმის ცხოველებისთვის  უზარმაზარი ტანჯვის მიყენება, მაშინაც კი, როცა მათ გადარჩენას და რეპროდუქციას უზრუნველყოფენ. პრობლემის საფუძველი ისაა, რომ მოშინაურებულ ცხოველებს მათი გარეული წინაპრებისგან მემკვიდრეობით ერგოთ უამრავი ფიზიკური, ემოციური და სოციალური საჭიროება, რომლის არსებობაც ფერმებში ზედმეტია. ფერმერები ამ საჭიროებებს, ჩვეულებრივ, უგულვებელყოფენ, ამისთვის რაიმე ეკონომიკური ფასის გადახდის გარეშე. ისინი ცხოველებს პაწაწინა გალიებში კეტავენ, მათ რქებს და კუდებს აჭრიან, დედებს აცალკავებენ მათი ნაშიერებისგან, და სელექტიურად გამოჰყავთ სიმახინჯეები. ცხოველები ძლიერ ტანჯვას განიცდიან და, ამის მიუხედავად, ცხოვრობენ და მრავლებიან...

ეს არის ევოლუციური ფსიქოლოგიის საბაზისო გაკვეთილი: ათასობით თაობის წინ ჩამოყალიბებული საჭიროება სუბიექტურად კვლავაც შეიგრძნობა, მაშინაც კი, როცა აწმყოში გადარჩენისთვის და რეპროდუქციისთვის მისი საჭიროება აღარ არსებობს. ტრაგიკულად, აგრიკულტურულმა რევოლუციამ ადამიანებს მოშინაურებული ცხოველების გადარჩენის და რეპროდუქციის ძალა, და, ამავე დროს, მათი სუბიექტური საჭიროებების იგნორირების საშუალება მისცა. შედეგად, მოშინაურებული ცხოველები, კოლექტიურად, ყველაზე წარმატებული ცხოველები არიან მსოფლიოში და, ამავე დროს, ინდივიდუალურად, ისინი ყველაზე საცოდავი ცხოველები არიან, რომლებსაც კი ოდესმე უარსებიათ." 

— იუვალ ნოა ჰარარი 

მეორე მხრივ, თუკი ცხოველის გაზრდა ისე ხდება, რომ იგი "ბედნიერად" ცხოვრობს, შემდეგ მისი უმტკივნეულოდ მოკვლა, შესაძლოა, გამართლებული იყოს ე.წ. ჩანაცვლების არგუმენტით. ტატიანა ვისეკის სიტყვებით, "ჩანაცვლების არგუმენტის არსი  მდგომარეობს იმაში, რომ ცხოველის მოკვლით კეთილდღეობის კარგვა შესაძლებელია კომპენსირდეს ახალი ცხოველის არსებობის გაჩენით, რომელიც სხვა შემთხვევაში არ იარსებებდა და რომელიც იმდენად ბედნიერი მაინც იქნება, რამდენადაც მოკლული ცხოველი იქნებოდა." 

შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ, საბოლოოდ, ამ ეთიკურ პრობლემასაც ტექნოლოგიური პროგრესი გადაჭრის. ტანსაცმლის ინდუსტრიაში ცხოველების ტყავისგან წარმოებული ტანსაცმელი, დიდწილად, უკვე ჩანაცვლდა ხელოვნური შემცვლელებით, და, როგორც ჩანს, მომავალში იგივე მოხდება კვების ინდუსტრიაშიც, ხელოვნური ხორცის კომერციული  წარმოების დანერგვის გზით. 

ცხოველთა უფლებებზე პედალირება მემარცხენე ეტატისტების ანტი-ჰუმანიზმის ერთ-ერთ გამოვლინებას წარმოადგენს, რაც ნეო-მალთუსიანური იდეოლოგიიდან იღებს სათავეს. მოცემული იდეოლოგია ადამიანების რაოდენობის ზრდის  მცდარ და უსაფუძვლო შიშს გულისხმობს. ეს ადამიანები ცხოველთა უფლებების აღიარების გარეშე ადამიანის უფლებების აღიარებას სპეცისიზმის ერთ-ერთ ფორმად, ანთროპოცენტრიზმად განიხილავენ და ის სახეობრივ დისკრიმინაციად მიაჩნიათ. 

საერთო ჯამში, ცხოველთა უფლებებზე აპელირება, ე.წ. სოციალური სამართლიანობის უამრავ სხვა პოლიტიკასთან ერთად, არა მხოლოდ რიგითი ადამიანების ცხოვრებაზე მთავრობის კონტროლის ზრდას ემსახურება, არამედ, ამ კონტროლის საშუალებით, ადამიანების რაოდენობის ზრდისთვის ხელის შეშლას, ან, სულაც, ადამიანების რაოდენობის შემცირებასაც. "ცხოველთა უფლებების" დაცვა, საბოლოოდ, ერთი ადამიანის მიერ მეორე, უდანაშაულო ადამიანის დამნაშავედ გამოცხადებაში და მის დაჯარიმებაში ან მისთვის თავისუფლების აღკვეთაში ჰპოვებს ასახვას. სხვა სიტყვებით, რასაც "ცხოველთა უფლებების" დაკანონება გამოიწვევს, იქნება ადამიანთა ერთი ჯგუფის მიერ ადამიანთა მეორე ჯგუფის უფლებების შელახვა. 

მოკლედ რომ შევაჯამო: ადამიანები საზოგადოებრივი შეთანხმების საფუძველზე წყვეტენ, თუ რა შეიძლება იყოს ნებადართული ცხოველებთან მიმართებით, და რა - არა. რაც უფრო მეტად დავაკანონებთ ცხოველების ყალბ უფლებებს და, შედეგად, იმას, რომ ადამიანები ცხოველებს ამათუიმ  შემთხვევაში "სასტიკად" არ ექცეოდნენ - რასაც არ უნდა ნიშნავდეს ეს - მით უფრო მეტად შევზღუდავთ ადამიანის ნეგატიურ, ანუ, ჭეშმარიტ უფლებებს, და მით უფრო მეტ სისასტიკეს გამოვიჩენთ თავად ადამიანის მიმართ. თუკი არ მოგვწონს, თუ როგორ ექცევიან ადამიანები მათ საკუთრებაში მყოფ ცხოველებს - და ყველა ცხოველი კერძო საკუთრებას უნდა წარმოადგენდეს, რათა სათანადოდ იყოს დაცული - შეგვიძლია ასეთი ქმედების აკრძალვის ნაცვლად მისი საშუალებით წარმოებული სერვისების და პროდუქტების მოხმარებაზე ვთქვათ უარი და ასე გავაჩინოთ სხვაგვარად მოქცევის ინტერესი და სურვილი. 

დასასრულს, უნდა აღინიშნოს, რომ უფლება-მოვალეობების თვალსაზრისით ბავშვების და ცხოველების ერთმანეთთან შედარება უაზრობაა. ბავშვებს გააჩნიათ როგორც შეზღუდული უფლებები, ისე შეზღუდული მოვალეობები და, რაც მთავარია, ცხოველებისგან განსხვავებით, ბავშვების აბსოლუტურ უმრავლესობას აქვს უნარი, რომ გაიზარდოს და სრულუფლებიან ზრდასრულ ადამიანად იქცეს. 

საქმე უფრო რთულადაა მენთალურად უნარშეზღუდული ზრდასრული ადამიანების შემთხვევაში, რომელთა უფლება-მოვალეობები, მათი უნარშეზღუდულობის ხარისხთან თანხვედრილად, ისევეა შეზღუდული, როგორც - ბავშვების, მაგრამ რომლებსაც, ბავშვებისგან განსხვავებით, არ გააჩნიათ უნარი, რომ სრულუფლებიან ზრდასრულ ადამიანებად იქცნენ. ძლიერი მენთალური რეტარდაციის მქონე ადამიანების ცხოველებთან გათანაბრების, ანუ, მათთვის ადამიანის უფლება-მოვალეობების ჩამორთმევის კონტრარგუმენტი შეიძლება იყოს ის, რომ ისინი ადამიანის, როგორც სახეობის, დამახასიათებელ გენეტიკურ ინფორმაციას ატარებენ და ამდენად, იმ სახეობის შემადგენელი ინდივიდები არიან, რომლის ზრდასრული წევრების უმრავლესობასაც, ცხოველებისგან განსხვავებით, რაციონალურად აზროვნების უნარი გააჩნია. უფრო მეტიც, ცხოველების გაიგივება ძლიერი მენთალური რეტარდაციის მქონე ადამიანებთან, ზოგადად, არასწორია, რადგან ცხოველის თითოეული სახეობა უნიკალურია და მენთალურად უნარშეზღუდული  ადამიანის რაიმე ექვივალენტს არ წარმოადგენს.

ავტორი: გიორგი ლომინაძე